Erozyon (Toprak Aşınması) Nedir, Nasıl Oluşur, Erozyondan Korunma Yolları

Akarsu ve rüzgar erozyonunun birlikte etkili olduğu yerlerin ortak özelliği bitki örtüsü bakımından fakir olmalarıdır. Arazi eğimi, iklim, bitki örtüsü ve toprak özelliklerinin etkileşimi sonucu oluşan doğal erozyonun yanı sıra, insanın doğaya müdahalesi temeline dayanan bir dizi yapay etken, erozyonu bir afet niteliğine dönüştürmektedir. Erozyonun başlıca nedeni, toprağı koruyan bitki örtüsünün yok olmasıdır. Arazi eğimi, toprak yapısı, yıllık yağış miktarı, iklim faktörleri, bitki örtüsü, toprak ve bitkiye yapılan çeşitli müdahaleler, erozyonun şiddetini belirleyen öğelerdir.

Tarımda kullanılan alanların %70’i özelliklerini kaybederek dünya genelinde toplam kara üzerinde %30 civarında çölleşmeye sebep olmuştur. Dünyada erozyon sebebiyle çölleşme tehlikesi bulunan 110 ülke bulunmaktadır.

Erozyon çeşitlerinden olan su erozyonu en etkili erozyondur. Bu erozyonda yağmur damlalarının aşındırmasının yanında yüzey akışa geçen sularında önemli bir etkisi bulunmaktadır. Diğer bir erozyon çeşidi olan rüzgar erozyonu ise rüzgarın etkisiyle gerçekleşen aşınım ve taşınım olayıdır.

Erozyona neden olan en önemli iki etken, akarsu ve rüzgardır.

Türkiye’de Erozyonu Oluşturan Başlıca Etkenler

a)    Arazinin Çok Engebeli ve Eğimli Olması
Eğimin fazla olması sağanak yağışların bu tür arazileri kolayca süpürmesine neden olur.

b)    Bitki Örtüsünün Tahrip Edilmesi
Ormanların bilinçsizce kesilmesi ve orman yangınları özellikle eğimli arazilerin çıplak kalmasına neden olur. Ayrıca mera ve otlakların aşırı otlatılması, otlakların dengesini bozar.

c)    İklimin Etkisi
Ülkemizde özellikle iç bölgelerde meydana gelen sağanak yağmurlar ve bunların sonucunda oluşan seller, bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda toprakların süpürülmesine neden olmaktadır. Dere yataklarının ıslah edilmemesi ve sel taşkınları toprak erozyonunu artırıcı etkenlerdendir.

d)    Toprağın ve Ana Kayanın Etkisi
Anakayanın fiziksel ve kimyasal özellikleri aşınma üzerinde etkilidir. Bitki örtüsünden yoksun kumlu, killi araziler yüzey suları tarafından kolayca aşındırılarak şekillendirilir.

e)    Arazinin Yanlış Kullanımı
Ormanların tahrip edilerek tarım alanlarına dönüştürülmesi, bozkır, çayır, ormanlık alanlardaki otlakların hayvanlara otlatılması, anız örtüsünün yakılması ve arazinin eğim yönünde işlenmesi gibi faktörler arazinin doğal dengesini bozmaktadır. Bu tür olaylar erozyonu artırmaktadır.

Rüzgarlar yağışın fazla olduğu Doğu Karadeniz’in kıyı kesimleri hariç bir çok bölgede erozyona neden olur. Bu yerlerin başında Konya-Karapınar çevresi gibi hem bitki örtüsünün zayıf, hem de kuraklığın belirgin olduğu yöreler gelir.

Türkiye’de Erozyonun Ortaya Çıkardığı Başlıca Sorunlar
•    Toprağın üstteki verimli kısmının sel sularıyla süpürülüp gitmesiyle tarımsal verim azalmaktadır.
•    Erozyon sonucu, toprakların bir kısmı denizlere, göllere ve barajlara taşınmaktadır. Bunun sonucunda da barajlar kısa sürede toprakla dolmaktadır.
•    Erozyonla toprakların taşındığı yerlerde verimsiz olan taşlık ve kayalık araziler ortaya çıkmaktadır.
•    Erozyonun günümüzdeki hızıyla devam etmesi halinde yakın gelecekte ülkemiz çölleşme sorunuyla karşı karşıya kalacaktır.

Toprak Erozyonundan Korunma Yolları
•    Bitki örtüsü korunmalı, çıplak araziler ağaçlandırılmalıdır.
•    Tarla açma gibi nedenlerle ormanlar tahrip edilmemelidir.
•    Nadas alanları azaltılmalı, nöbetleşe ekim yaygınlaştırmalıdır.
•    Meraların ve otlakların aşırı otlatılması önlenmelidir.
•    Barajların ve göllerin su toplama alanları ağaçlandırılmalıdır.
•    Mera hayvancılığı yerine ahır hayvancılığı geliştirilmelidir.
•    Araziler eğim doğrultusunda değil, eğime dik olarak sürülmelidir.
•    Rüzgarların etkili olduğu alanlara rüzgarın hızını kesecek engeller yapılmalıdır.
•    Eğimli araziler aşırı işlenmemelidir.
•    Eğimli araziler taraçalandırılmalıdır.
•    Ürünler hasat edildikten sonra anız örtüsü yakılmamalıdır.
•    Akarsu yatakları ıslah edilmelidir.
•    Erozyonla mücadele ile ilgili olarak halk eğitilmelidir.

Sel sularının vadilerdeki tarlaları, bağları, bahçeleri söküp götürmesi bir faciadır. Yamaçlar ve vadileri bu hale sokan erozyonun sebepleri şöyle sıralanabilir;

•    Arazinin Çok Engebeli ve Eğimli Olması
•    Bitki Örtüsünün Tahrip Edilmesi (ormanların yok edilmesi).
•    İklimin Etkisi
•    Meraların aşırı otlatılması (meraların tahrip edilmesi).
•    Yanlış Ekim Yapma
•    Orman Yangınları ve Kaçak Ağaç Kesimleri
•    Başıboş Keçi: (Fundalıkların ve özellikle yeni yetişen ormanların baş düşmanı keçidir)
•    Kökleme: (Kökleme, fundalıktan ve ormandan, ağaçları kesmek ve köklerini söküp çıkararak o yeri tarla haline sokmaktır.)
•    Toprağın aşırı işlenmesi (yanlış kullanımı).
•    Toprağın eğime paralel sürülmesi.
•    Ani su taşkınları.
•    Yağışların düzensiz olması.
•    Yamacın eğim ve uzunluğu.
•    Toprak yapısı
•    Dağınık ve düzensiz yerleşme.

Yukarda maddeler haline getirdiğimiz nedenlerden dolayı erozyon oluşur. Buda, arazinin doğal dengesinin bozulmasına ve tarımsal alanlarda verim kaybına neden olmakta ve şehirlere göçü hızlandıran sebeplerin başında gelmektedir.

•     Bitki örtüsü korunmalı, çıplak araziler ağaçlandırılmalıdır.
•     Tarla açma gibi nedenlerle ormanlar tahrip edilmemelidir.
•     Nadas alanları azaltılmalı, nöbetleşe ekim yaygınlaştırmalıdır.
•     Meraların ve otlakların aşırı otlatılması önlenmelidir.
•     Barajların ve göllerin su toplama alanları ağaçlandırılmalıdır.
•     Mera hayvancılığı yerine ahır hayvancılığı geliştirilmelidir.
•     Araziler eğim doğrultusunda değil, eğime dik olarak sürülmelidir.
•     Rüzgarların etkili olduğu alanlara rüzgarın hızını kesecek engeller yapılmalıdır.
•     Eğimli araziler aşırı işlenmemelidir.
•     Ürünler hasat edildikten sonra anız örtüsü yakılmamalıdır.
•     Akarsu yatakları ıslah edilmelidir.
•     Erozyonla mücadele ile ilgili olarak halk eğitilmelidir.
•     Eğimli alanlardaki tarım alanları, eğim yönünde sürülmeli.
•     Arazinin envanteri(ormanlık alan,otlaklık alan,tarım v.b) çıkarılmalı.
•     Doğal dengesi bozulmuş alanlar, bilimsel çalışmalar yapılarak ağaçlandırılmalı. Bu amaçla okullarımıza uygulamalı ders konmalı.
•     Elinde tarım arazisi bulunan halkımız eğitimden geçirilerek,hem kendi hem de ülke çıkarlarına yönelik tarımsal faaliyetler yapması sağlanmalı.
•     Bu amaçla kurulmuş (TEMA gibi) vakıf ve dernekler desteklenmeli, yenilerinin kurulması teşvik edilmeli ve milyonlarca öğrencimizin bu gibi kuruluşlarda aktif olarak görev alması sağlanmalıdır.

Görüldüğü gibi erozyon felaketi aza indirilebilir bir doğa olayıdır. Ancak ülkemizde TEMA vakfından başka her hangi bir kurum yada kuruluş tarafından ciddi bir çalışma yapılmamaktadır.